BELGELER
Aksaray’da Sel Felaketi (1863)
Aksaray’da Yaşanan Büyük Bir Sel Felaketi (1863)
Osmanlı döneminde 1863 yılında Aksaray şehrinde büyük bir sel falaketi yaşanmıştır. 12 Mayıs 1863 gecesi başlayan ve sabaha kadar süren yoğun yağmur sonucu, o günkü Aksaray şehrinin yüzde sekseni sular altında kalmıştır. Sabaha kadar devam eden yağmur nedeniyle, şehrin içinden geçen Uluırmak nehri hızla taşmıştır. Üç koldan şehri saran ve halkın “İkinci Nuh Tufanı” olarak adlandırdığı bu sel baskını sonunda, o gün Aksaray şehrinde bulunan yaklaşık 1000 evin 800’ü sular altında kalmıştır. Sadece şehrin yüksek mahallelerinde bulunan 200 ev, bu büyük selden zarar almadan kurtulabilmiştir. Sular altında kalan yerlerdeki tüm ev ve meskenler ya harap olmuş ya da hasar görmüş, bağlar, bahçeler ve tarlalar sular altında kalmış ve tüm hayvanlar telef olmuştur. İşin daha da üzücü yanı sel sırasında şehir halkından altı kişi de hayatını kaybetmiştir. Sel esnasında çaresiz kalan insanlar, yüksek yelere kaçarak veya ağaçlara tımanarak canlarını kurtarabilmiştir. Yoğun yağış sonucu oluşan bu büyük felaket sonunda Aksaray şehrinin Kalınlar, Sebil, Hacı Hasan, Bab-ı Sagir (Küçükkapı), Mirzabey, Çavuşlu, Sofular, Cami-i Kebir (Ulucami), Deveciyan (Deveciler), Terhacı, Şeyh Gaznevi, Minarecik, Paşacık, Bölcek, Nakkaş, Meydan, Teftiş, Çerdiğin, Şamlı, Şeyh Hamid ve Ermeni mahalleleri sular altında kalmıştır. Yani o yıllarda Aksaray şehrinde bulunan 32 mahalleden 21 tanesi tamamen sular altında kalmıştır. Can ve mal kaybının dışında yaşanan sel felaketinde sular altında kalan evlerden 388’i tamamen yıkılmış ve ayrıca 5 köprü, 13 cami ve mescit, 3 medrese, 4 tekke, 3 türbe, 2 okul, 1 han, 1 mezarlık ile nehir bentleri harap olmuştur.
Bu büyük felaketten iki gün sonra Aksaray’ın o günkü en yüksek idarecileri olan Kaza Müdürü Ali Fevzi Efendi, Aksaray Kadısı Abdullah Rıfat Efendi ve Aksaray Müftüsü Hamza Hamdi Efendi, Konya Valiliği’ne durumu yazılı olarak bildirerek acilen yardım gönderilmesini talep etmiştir. Olayı haber alan Konya Valisi Mehmed Selim Paşa ise durumu hemen İstanbul’a yazılı olarak bildirmiş ve bu vahim tablo karşısında devletin Aksaray halkına bir an evvel yardım göndermesini talep etmiştir. Konya valisi ayrıca Aksaray’a yetkili birini göndermiş ve Niğde’den Aksaray’a yardım gönderilmesi için de talimat vermiştir.
Konudan haberdar olan Osmanlı başkenti İstanbul’da, birkaç ay süren yazışmalar yapılmış ve Aksaray’da oluşan hasarın tam tespiti hakkında hazırlanan rapor beklenmiştir. Nihayet 1863 yılının Kasım ayında durum Sadaret’e ve Padişah’a arz edilmiştir. Aksaray şehrinin yaşadığı bu büyük felaket karşısında Osmanlı Devleti, yıkılan tüm kamu binalarının yeniden inşasını üstlenmiş ve halkın uğradığı büyük zarar nedeniyle Aksaray şehri vergilerinin bir yıl ertelenmesine ve bazı vergilerin affedilmesine karar vermiştir. Sonraki yıllara ait arşiv belgelerinden anlaşıldığı kadarıyla Aksaray şehri, bu sel felaketinin neden olduğu ağır sonuçları hızla atlatmış ve birkaç yıl sonra Aksaray şehri normal hayatına dönmüştür.
1863 yılında Aksaray şehrinde yaşanan bu büyük sel felaketi ile ilgili arşivlerde çok sayıda belge bulunmaktadır. Aşağıda, bu felakete dair olan belgelerden üç adedi paylaşılmıştır. 14 Mayıs 1863, 21 Mayıs 1863 ve 12 Kasım 1863 tarihli olan bu belgelerin orijinalleri, İstanbul’daki Osmanlı Arşivi’nde bulunmaktadır.
Aksaray’da yaşanan sel felaketi sonucu oluşan hasar hakkında, Aksaray Kaza Meclisi’nden Konya Valiliği’ne gönderilen yazı. (14 Mayıs 1863)
Aksaray’da meydana gelen büyük sel felaketi hakkında, Konya Valiliği’nden Sadaret’e gönderilen yazı. (21 Mayıs 1863)
Aksaray’da meydana gelen selin neden olduğu zararların devlet tarafından karşılanmasına dair, Padişah Abdülaziz’in iradesi. (12 Kasım 1863)