Eskiil (Eskil) ve Esbkeşan (Atçeken)

Eskiil (Eskil) ve Esbkeşan (Atçeken) Belgeleri

 

Günümüzde Aksaray iline bağlı bir ilçenin adı olan Eskil, tarihi kaynaklarda ve arşiv belgelerinde “Eskiil” şeklinde 16. Yüzyılın başlarından itibaren sıkça görülmeye başlar. Daha çok idari ve coğrafi bir alanı ifade eden Eskiil (Eskil) kavramı, doğuda Aksaray’ın hemen batısından başlayarak batıda Konya’nın doğusuna ve kuzeyde Kulu civarlarından güneyde Ereğli’ye kadar uzanan geniş bir bölgeyi kapsamaktadır. Bu geniş sahanın içerisinde günümüzde Eskil, Sultanhanı, Cihanbeyli, Altınekin, Emirgazi ve Karapınar ilçeleri bulunmaktadır.

 

Bir Türkmen aşireti olan Atçeken / Esbkeşan aşireti ise tarih kitaplarında ve arşiv belgelerinde 15. Yüzyılın sonlarından itibaren sıkça zikredilmektedir. Tarihçiler bu aşiretin, at ve deve gibi nakliye hayvanlarını yetiştirmekte mahir olduğunu belirtmektedir. Kaynakların verdiği bilgilere göre, Atçeken / Esbkeşan aşiretinin yerleşim alanı Aksaray, Koçhisar, Ereğli, Emirgazi, Karapınar, Larende (Karaman), İnevi (Cihanbeyli), Kulu ve Akşehir bölgeleridir.

 

İlk olarak Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan (ö. 1192) döneminde Türkmen aşiretlerinin yerleştirildiği bilinen Eskiil (Eskil) bölgesi, Osmanlı Devleti’nin Orta Anadolu’yu ele geçirdiği 15. Yüzyılın sonlarından itibaren idari açıdan Karaman (Konya) Eyaleti’ne bağlı bir kaza olarak teşkilatlandırılmıştır. Bu kazanın merkezi de 16. Yüzyılın üçüncü çeyreğine kadar Eskil kasabası olmuştur. Ancak Osmanlı Sultanı II. Selim (ö. 1574) döneminde, Karapınar merkez olmak üzere kurulan kazaya “Eskiil” adı verilmiş ve şimdiki Eskil bölgesi (alanı küçülmüş olsa da) “Esbkeşan” ismiyle kaza statüsünü korumaya devam etmiştir. Şimdiki Eskil ilçesi alanının yaklaşık iki katı bir alanı kaplayan Esbkeşan Kazası ise bu durumunu Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar sürdürmüştür. Cumhuriyet döneminde önce Aksaray Vilayeti’ne daha sonra da Niğde Vilayeti’ne bağlı bir köy olan Eskil, 1929 yılında belde yapılmış, 1989 yılında Aksaray ilinin tekrar kurulmasından sonra ise 1990 yılında ilçe haline getirilmiştir.

 

Eskiil (Eskil) ve Atçeken (Esbkeşan) hakkında, arşivlerde çok sayıda belge bulunmaktadır. Bu belgelerin en eskisi 1500 yılına aittir. Aşağıda Eskiil (Eskil) Kazası ve Atçeken (Esbkeşan) Aşireti hakkında iki belge paylaşılmıştır. 1738 ve 1749 tarihli bu belgelerin orijinalleri İstanbul’daki Osmanlı Arşivi’nde bulunmaktadır.

 

 

 

Eskiil (Eskil) Kazası’nda yaşayan Esbkeşan (Atçeken) ve Menzilkeşan (Menzilçeken) halkının mahkemeye başvurarak

Sultanhanı ve çevresinde toplanan eşkıyadan şikayetçi oldukları ve bu han çevresine yerleştirilen

derbentçilerin kendi köylerine dönmelerini talep ettikleri hakkında,

Eskiil (Eskil) Kadısı’ndan Sadaret’e gönderilen arz. (9 Şubat 1749)