BELGELER
Aksaray Fermanları (1525)
Aksaray İle İlgili Osmanlı Padişah Fermanları (1525)
Aşağıda, Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman dönemine (1520-1566) ait üzeri tuğralı bir ferman paylaşılmıştır. Bu ferman, Aksaray’daki Darüşşifa Medresesi müderrisliğine Mevlana Hüsam Efendi’nin atandığından bahsetmektedir.
Günümüz dili ile “Tıp Fakültesi” olarak nitelendirilebilecek olan Aksaray’daki Darüşşifa Medresesi’nden, tarihi kaynaklarda ilk olarak Keremüddin Mahmud Aksarayî’nin (ö. 1332) kaleme aldığı tarih kitabı Müsameretü’l-Ahbar’da bahsedilmektedir. Bu medresenin kim tarafından veya ne zaman yaptırıldığı tam olarak bilinmese de Anadolu Selçukluları döneminde 13. Yüzyılda inşa edildiği tahmin edilmektedir. Bu bilgiye dayanarak, Darüşşifa Medresesi’nin bu fermanın kaleme alındığı 16. Yüzyıl başlarında en azından 250-300 yıldan beri aktif olduğu anlaşılmaktadır. Ancak sonraki arşiv belgelerinde Darüşşifa Medresesi’nin adına bir daha rastlanmamaktadır. Bu bakımdan Aksaray’daki Darüşşifa Medresesi’nin 16. Yüzyılın sonları veya 17. Yüzyılın başlarında tamamen kapandığı veya işlevini yitirdiği anlaşılmaktadır. Ancak sonraki yüzyıllarda Darüşşifa ismi, “Tımarhane”, “Bimarhane” veya “Şifahane” şeklinde Aksaray’daki mahalle isimlerinde yaşamaya devam etmiştir. Günümüzde Aksaray’ın Şeyh Hamit Mahallesi sınırlarında kalan Darüşşifa Medresesi’nin son kalıntıları ise 2015 yılında tamamen yok olmuştur.
Aşağıda paylaşılan ferman, kaleme alınış tarihi dikkate alındığında, arşivlerde bulunan Aksaray ile ilgili fermanların en eskisidir. 17 Şevval 931 yani 7 Ağustos 1525 tarihli ve Kanuni tuğralı bu fermanda, Darüşşifa Medresesi müderrisi olan Kasım Efendi’nin başka bir göreve tayin edildiği, bu nedenle yerine daha önceleri Aksaray’daki Beramuniye Medresesi’nde müderrislik yapmış olan Mevlana Hüsam Efendi’nin atandığından bahsedilmektedir. Bu ferman, sonundaki kayıttan anlaşıldığına göre Kayseri’de kaleme alınmıştır. Oysa o sırada Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman İstanbul’da bulunmaktadır. Kayseri ifadesi açıkça yer aldığına göre bu ferman, Mısır’dan İstanbul’a dönüş yolunda olan Veziriazam İbrahim Paşa’nın Kayseri’de bulunduğu bir sırada yazdırılmış olmalıdır.
Aşağıda, Aksaray ile ilgili tespit edilebilmiş en eski tarihli ferman olan ve üzerinde Kanuni Sultan Süleyman tuğrası bulunan 7 Ağustos 1525 tarihli ferman paylaşılmıştır. Bu fermanın orijinali İstanbul’daki Osmanlı Arşivi’nde bulunmaktadır.
Aksaray’daki Darüşşifa Medresesi müderrisliğine Mevlana Hüsam Efendi’nin atandığına dair,
Kanuni Sultan Süleyman tuğralı ferman. (1525)