Çimeli Aşireti

Çimeli Aşireti’nin Aksaray Bölgesine Yerleşme Süreci

 

Bir Türkmen aşireti olan Çimeli aşireti, Aksaray bölgesine gelmeden önce birkaç asır boyunca Halep, Maraş, Sivas ve Yozgat bölgelerinde yaşamıştır. Osmanlı Devleti’nin bütün Doğu Anadolu’yu ele geçirmesinden sonra 16. Yüzyılda Haremeyn (Hicaz) mukataasına ve Sivas Eyaleti’nin bir parçası olan Yeniil sancağına bağlanan Çimeli aşireti, sonraki iki asır boyunca Yozgat’tan Maraş’a kadar uzanan bir hatta dağınık gruplar halinde yaşamıştır.

 

Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgelerden anlaşıldığına göre, Çimeli aşireti 1706 yılında Niğde yakınlarına ve 1723 yılında da Kırşehir bölgesine yerleşmiştir. Bu dönemde yeni kurulan Nevşehir Sancağı’nda ikamet etmesi emredilen aşiretler arasında Çimeli aşireti de bulunuyordu. 1783 tarihli bir belgeye göre ise Çimeli aşireti, artık tamamen Aksaray Sancağı’nda yaşamaya başlamıştır. Ancak bu dönemde aşiretin konar-göçer yapısı korunmuş ve idari olarak Yeniil Sancağı’na bağlılığı devam etmiştir.

 

Aradan geçen sürede Çimeli aşiretinin kısmen de olsa yerleşik köy hayatına geçtiği anlaşılıyor. Osmanlı dönemindeki ilk nüfus sayımında (1831) Aksaray Sancağı sınırları içinde kayda geçen Çimeli aşireti Uzartık (Topakkaya), Veyisfakı (Bağlıkaya), Baymış ve Hanobası köylerinde ikamet etmekteydi. Aşiret bu tarihte yine Haremeyn mukataasına ve Bozok (Yozgat) Sancağı’nın bir parçası olan Yeniil Sancağı’na bağlı görünmektedir. Ancak 1839’da Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra tüm aşiretler gibi Çimeli aşireti de tamamen yerleşik düzene geçmeye başlamıştır. Nihayet 1851 yılında Meclis-i Vala kararıyla Çimeli aşireti, Haremeyn (Hicaz) mukataasından ve Bozok (Yozgat) sancağı ile Yeniil sancağından alınarak tüm hususlarda Aksaray Kazası’na bağlanmıştır. Bu yıla ait bir belgede aşiretin yüz yıldır (18. Yüzyılın başlarından yani 1700’lerden beri) Aksaray bölgesinde yaşadığı belirtilmektedir.

 

Çimeli aşiretinin Aksaray bölgesine gelişinden itibaren yüz yılı aşkın bir süre konar-göçer hayatına devam etmesi ve hemen yerleşik hayata geçememesi, bazı asayiş sorunlarına ve aşiretin yerleşik köy ahalileri ile çekişmeler yaşamasına sebep olmuştur. Yine belgelerden anlaşıldığına göre bu çekişmeler sırasında bazen yerleşik köy ahalileri, bazen de Çimeli aşireti mensupları zarar görmüşlerdir. 19. Yüzyılın ikinci yarısında gelindiğinde ise Çimeli aşireti artık tamamen yerleşik hayata geçmiş durumdaydı.

 

Aşağıda, Çimeli aşiretinin Aksaray bölgesine gelişi, idari durumu, yerleşik hayata geçmesi, tam olarak Aksaray Kazası’na bağlanması ve bu süreçte yerleşik ahali ile yaşanan bazı sorunlara dair bilgiler veren üç adet belge paylaşılmıştır. 1840, 1851 ve 1864 yıllarına ait bu belgelerin orijinalleri, İstanbul’daki Osmanlı Arşivi’nde bulunmaktadır.

 

Çimeli aşiretinin Aksaray bölgesinde yerleşik olarak yaşadıkları, arazi ve emlak sahibi oldukları ve kendi evlerinde oturdukları hakkında, Aksaray sancağı muhassılı Mehmed Said Bey’in Sadaret’e gönderilen rapor. (1840)

 

Yüz yıldır Aksaray bölgesinde yaşayan Çimeli aşiretinin, Bozok (Yozgat) sancağı ve Yeniil aşiretinden alınarak tamamen Aksaray kazasına bağlanması gerektiği hakkında, Konya Eyaleti Meclisi’nden Sadaret’e gönderilen yazı. (1851)

 

Çimeli aşireti ahalisinin Aksaray bölgesinde yüz yıldır yaylakları olduğu, ancak son birkaç yıldır Ateşoğulları’nın bu yaylağa el koymaya çalışarak kendilerine zulüm ettiği hakkında, Aksaray kazasının Çimeli Uzartık köyü halkından Sadaret’e gönderilen dilekçe. (1864)